Systematyka

Opis i biologia gatunku

Owady dorosłe (motyle) charakteryzuje dymorfizm płciowy związany z rozmiarami ciała oraz jego ubarwieniem. Długość ciała samic dochodzi do 15 mm, natomiast samców do 12 mm. Rozpiętość skrzydeł samic wynosi 25–34 mm, a samców do 20–26 mm. Przednie skrzydła samic są bladożółte lub jasnobrązowe, mają ciemne brzegi i dwie poprzeczne, faliste linie. Tylne skrzydła są jaśniejsze, a przez ich środek przebiega jasna pręga. U osobników męskich przednie skrzydła są ciemniejsze, zwykle brązowe, z jasnymi, falistymi liniami poprzecznymi, natomiast tylna para jest jaśniejsza. Na głowie motyli znajduje się aparat gębowy typu ssącego oraz czułki sięgające niemal do połowy długości ciała.

Jaja są płaskie, lekko owalne, długości około 1–1,2 mm oraz szerokości 0,7–1,1 mm. Początkowo są śnieżnobiałe, lecz z upływem czasu stają się kremowe. Układane są przez samice dachówkowato w złoża zawierające od 2 do 80 jaj. Średnio w złożu znajduje się 20–30 jaj. Całkowita płodność jednej samicy to 400–600 jaj, a średnia to około 200–300 jaj.

Gąsienice przechodzą przez pięć stadiów larwalnych. Pierwsze (L₁) osiąga długość ciała do 1–2 mm, drugie (L₂) do 3–4 mm, trzecie (L₃) do 5–10 mm, czwarte (L₄) do 12–16 mm, natomiast piąte (L₅) do 19–25 mm. Gąsienice mają trzy pary odnóży tułowiowych oraz pięć par posówek na segmentach odwłokowych. Ciało jest barwy brunatnożółtej lub jasnobrązowej ze słabo zaznaczonymi brązowymi plamkami. Na grzbiecie znajduje się  ciemniejsze pasmo. W przedniej części każdego segmentu występują cztery ciemne plamki, natomiast w tylnej – dwie mniejsze. Głowa jest czarna lub brązowa z aparatem gębowym typu gryzącego.

Poczwarka jest typu zamkniętego, jasnobrązowa lub barwy ochry. U samic mierzy 16–17 mm długości i 3,5–4 mm szerokości, natomiast u samców 13–14 mm długości oraz 2–2,5 mm szerokości.

W Polsce omacnica prosowianka rozwija jedno pokolenie w ciągu roku, jednak w niektóre lata, w okresie września i października obserwuje się w południowo-zachodniej i południowo-wschodniej części kraju motyle oraz młode gąsienice szkodnika, co może wskazywać albo na bardzo późny nalot szkodnika, albo na pojaw rasy dwupokoleniowej, która występuje już w południowych Niemczech.

Stadium zimującym są gąsienice w piątym stadium rozwojowym. Znajdują się one w resztkach pożniwnych kukurydzy, w chwastach grubołodygowych (zwłaszcza łodygach bylicy), a także w tkankach innych roślin żywicielskich np. w resztkach pożniwnych chmielu. Zimujące gąsienice spotyka się na polu uprawnym do pierwszej połowy lipca.

Wiosną, zwykle od drugiej połowy maja, gąsienice zaczynają się przepoczwarczać w miejscu zimowania. W zależności od warunków pogodowych stadium poczwarki trwa średnio 12 dni. Gąsienice przepoczwarczają się stopniowo, dlatego ostatnie poczwarki spotyka się do końca lipca.

Na południu kraju, pierwsze motyle wylatują z poczwarek już pod koniec pierwszej dekady czerwca. Zwykle jako pierwsze pojawiają się samce, a dopiero po kilku dniach samice. Najintensywniejsze wyloty motyli z poczwarek obserwuje się od końca czerwca do końca pierwszej dekady lipca.

Pierwsze motyle na plantacjach kukurydzy obserwuje się zwykle od początku drugiej dekady czerwca (głównie na południu kraju) bądź od drugiej lub trzeciej dekady czerwca (w rejonach środkowych i północnych). Zwykle najpierw na plantacje nalatują samce i to one początkowo są płcią dominującą. W późniejszym czasie stopniowo wzrasta liczebność samic.

Liczny nalot motyli na rośliny kukurydzy trwa od końca pierwszej dekady lipca do połowy trzeciej dekady tego miesiąca. W dynamice lotu motyli w zależności od przebiegu pogody obserwuje się od jednego do kilku szczytów liczebności owadów. Zwykle odbywa się jeden bardzo liczny nalot szkodnika na pole kukurydzy oraz kilka mniejszych. Termin występowania szczytów liczebności owadów przypada zwykle od końca pierwszej oraz w drugiej dekadzie lipca. Niekiedy jeden ze szczytów liczebności motyli może wystąpić w trzeciej dekadzie lipca, zwłaszcza w lata z intensywnymi opadami deszczu lub okresową suszą w połowie tego miesiąca. Termin zakończenia lotu przez omacnicę prosowiankę w dużej mierze zależy od przebiegu pogody i może mieć miejsce w pierwszej bądź drugiej połowie sierpnia, a niekiedy nawet w pierwszych dniach września.

Na południu kraju składanie jaj przez samice zaczyna się zwykle pod koniec drugiej dekady czerwca, a na pozostałym Polski rozpoczyna się zwykle w ostatnich dniach czerwca lub na początku lipca. Najwięcej jaj obserwuje się na roślinach od pierwszej do trzeciej dekady lipca, ze szczytami liczebności w drugiej dekadzie tego miesiąca. Termin zakończenia składania jaj zależy od długości lotu motyli.

Pierwsze, nieliczne wylęgi gąsienic obserwuje się na południu kraju już od końca drugiej lub na początku trzeciej dekady czerwca. W rejonach chłodniejszych rozpoczynają się albo pod koniec czerwca, albo w pierwszych dniach lipca. Liczny wylęg szkodnika trwa zwykle od końca pierwszej dekady lipca do połowy trzeciej dekady tego miesiąca ze szczytem wylęgu przypadającym pod koniec drugiej bądź na początku trzeciej dekady lipca. Ostatnie, świeżo wyklute gąsienice spotyka się pod koniec sierpnia.

Gąsienice omacnicy prosowianki są obecne na roślinach kukurydzy od końca drugiej dekady czerwca do końca okresu wegetacji roślin tj. do września, października bądź listopada. Pierwsze w pełni wyrośnięte gąsienice (w stadium rozwojowym L₅) zdolne do prawidłowego przezimowania pojawiają się zwykle od połowy sierpnia lub na początku września. Opuszczają one dotychczasowe miejsca żerowania i wgryzają się w podstawę łodyg najmniej uszkodzonych roślin kukurydzy bądź chwastów, gdzie tworzą jamkę w której zimują. Otwór takiej jamki jest często zasklepiony delikatną błonką chroniącą owada przed wpływem czynników zewnętrznych

Poczwarka omacnicy prosowianki (fot. Paweł Bereś)

Samiec omacnicy prosowianki (fot. Paweł Bereś)